Дошкольное образование.

                                                     Чычымахтааҕы «Туйаара» уһуйаан историятыттан.

​

          Биһиги      нэһилиэкпитигэр    1959     сыллаахха    от   ыйын күнүгэр дьааһыла      аһыллыбыта.      Сэбиэдиссэйинэн        Дьокуускайдааҕы медучилищены      бүтэрбит       Нина    Пантелеймоновна Иванова ананан        үлэтин      саҕалаабыта.      Профком        председателинэн Лидия    Матасова    ананан    үлэлээбит,   сэбиэдиссэйи    солбуйбут. Бастакы  үлэһиттэринэн  ылыллыбыттар:  А.С. Горох, В.П. Щербакова, В.И.  Рябых   –    сиэстэрэлэринэн,       Малышева,              М.П. Канаева, М.Г. Герасимова        –       санитаркаларынан.      П.А.     Новгородова  – прачканан,   А.М.  Сокольникова     –    поварынан,   Е.И.     Посельскай завхоһунан,   Л.И.  Тихонова   –  медсестранан.     Дьааһыла суукканан үлэлиирэ.   Сельсовет  исполкомун председателэ Данил Степанович Софронов, Елена Ивановна Софронова партком секретара дьааһыла тэриллиитигэр улахан көмөнү оҥорбуттара, тэрийсибиттэрэ.

        1966 сыллаахха 50 миэстэлээх дьааһыла сад буолбута. Сэбиэдиссэйинэн Евдокия Николаевна Сокольникова анаммыта. Анал үөрэхтээх иитээччилэр Люция Ильинична Солдатова, Мария Дмитриевна Васильева үлэлии кэлбиттэрэ.

        1967 сыл балаҕан ыйыттан 75 миэстэлээх детсад буолар. Сэбиэдиссэйинэн Акулина Прокопьевна Иванова анаммыта.

        1968 сыллаахха педкылааґы бүтэрбит иитээччилэр Варвара Гаврильевна Захарова, Татьяна Семеновна Васильева, Антонина Степановна Софронова ананан үлэлии кэлбиттэрэ. Оҕону эт – хаан өттүнэн хатарыллыылаах, доруобай буолалларыгар сыраларын биэрэн үлэлээбиттэрэ.

        1985 сыллаахха балаҕан ыйыгар сэбиэдиссэйинэн Августина Петровна Кулачикова ананан кэлбитэ. Оҕону бэйэ усулуобуйатыгар сөп түбэһиннэрэн эколого-валеологическай хайысхаҕа иитии үлэлэрэ барбыттара.

        1985 сылтан уһуйаан үлэһиттэриттэн «Күбэй» хомусчуттар бөлөхтөрө тэриллэн үрдүк таһаарыылаахтык үлэлии сылдьаллар. Салайааччы СР культуратын туйгуна Анна Николаевна Канаева – Дьүрүскээнэ. Сыала – соруга оҕону олох кыра сааһыттан сахалыы ырыа – тойук, чабырҕах, хомус, оһуохай, олоҥхо нөҥүө иитии буолар.

        1987 сыллаахтан уһуйаан иһинэн «Хомус» музейа тэриллибитэ. «Күбэй» хомусчуттар ансаамбылларын үлэтигэр тирэҕирэн, музей экспонаттарыттан оҕолорго аналлаах араас дьарыктар, тэрээһиннэр, төрөппүтү кытта ыкса сибээһи олохтуур семинардар буолаллар.

        1987 сыллаахха Чычымах «Туйаара» детсадын олох кырачааннарыгар анаан, сахалыы куукула хоһо тэриллэн барбыта. Ол «Туйаара куукула хоһугар» мас иһиттэр, оҕолорго сөп түбэһэр уонна куукулаҕа аналлаах сахалыы таҥас – сап, саахымат көбүөрдэр, олбохтор, араас сабыылар тигиллэн баар буолбуттара. Сыыйа бу хос музей – кабинекка кубулуйбута. Музей – кабинет сыллата сайда турар базатыгар тирэҕирэн уһуйаан, оскуола оҕолорун фольклорга уһуйуу «Күбэй» ансаамбыл көмөтүнэн утумнаахтык ыытыллан кэллэ. «Күбэйдэр» быйыл 30-с сылларын хомуска дьарыктанан «Күбэй күөрэгэйдэрэ», «Чээн - чээник» «Хомус», «Чобуо - Чээн», «Күн кыыс» диэн ааттарынан араас көрүүлэргэ, конкурстарга, фестивалларга ситиһиилээхтик кыттыбыттара барыта бу кыракый «Туйаара» хоһуттан саҕаланнаҕа. Музейга 400-кэ сахалыы халандаар коллекцията, аҥардас хомуска үс теманан көһө сылдьар выставка, 200-кэ экспонаттаах «Хомус музейа», «Оонньуур музейа» үлэлиир.      

1992 сыллаахха детсад базатыгар алта саастаах оҕолор кылаастара аһыллыбыта. Учууталынан Любовь Николаевна Богдокумова, иитээччилэринэн Евдокия Петровна Иванова, Тамара Гаврильевна Козлова үлэлээбиттэрэ.

        2001 – 2012 сс детсад оҕону экологическай культураҕа иитэр статустаах үлэлээн кэлбитэ.

        2005 сыллаахтан иитээччилэр, µлэґиттэр С.Р.Кулачиков – Эллэй о±олорго аналлаах поэма айымньытын аатынан «Туйаара» уһуйаан аатынан буоллун диэн быһаарыны ылыммыттара. Онтон ыла С.Р.Кулачиков – Эллэй оҕолоро биһиги уһуйааммытын кытта ыкса сибээстээхтик үлэлииллэр. Оонньообут оонньуурдарын, кинигэлэрин биһиги музейбытыгар бэлэх ууналлар. Сылын аайы уһуйааны бүтэрээччилэр Эллэй Туйааратын сценаҕа оонньоон, туруоран бараннар, салгыы С.Р.Кулачиков – Эллэй аатынан оскуолаҕа киирэллэр.

       

2013 сыл бүтүүтүгэр өр сылларга күүппүт, туруорсубут ыра санаабыт туолан саҥа уһуйаан дьиэтэ үлэҕэ киирбитэ.  Бу иннинэ хас да дьиэнэн олорбут буолан, саҥа дьиэ сырдыга, ырааһа, киэнэ-куона оҕо өссө  сайдарыгар олук буолуо диэн үөрэбит – көтөбүт.  Онон  2013 сылга, биһиги уһуйаан 13 дьиэтигэр киирбиппит.

2014 сылтан уһуйааммыт 50 миэстэлээх буолбута. Эбии 1,5-3 дылы саастаах оҕолорго группа тэриллэн, кырачаан оҕолор куоластарынан уһуйааммыт иһэ туолбута. Ийэттэн аҕаттан саҥа тэйбит оҕолору, киэҥ эйгэҕэ сылдьа, бэйэлэрин көрүнэ үөрэнэллэригэр бастакы олуктарын ууран барбыппыт.

        Уһуйааммыт араас бырайыактарга киирсэн, үлэлэһэн кэллэ, ол курдук «Одаренный ребенок», «Музыка для всех», «Шахматы всем». Хас биирдии бырайыактарга оҕолор дьарыктананнар, араас тэрээһиннэргэ кыттаннар сэмэй ситиһиилэрдээхтэр.

        2016 сыл күһүнүгэр уһуйааммытын оскуоланы кытта холбоһон, билигин уһуйаан-оскуола буолан биир ситиминэн былааннаахтык үлэлиибит.

          

Чычымах ОО директоры оскуола иннинээҕи саастаах оҕолору иитии салаатын солбуйааччыта, иитээччи – Малышева Иванна Валентиновна